123. Udział czynnika społecznego w procesie karnym okresu kapitalizmu

Istotną cechą nowej procedury karnej w krajach europejskich był rozwój instytucji sądów przysięgłych oraz innych form postępowania (sądy ławnicze, sądy pokoju), które uwzględniały udział czynnika społecznego w toku procesu.

Pojęcia ,,sądy (ławy) przysięgłych (ławnicze)” nie należy wiązać z organizacją sądownictwa, gdyż nie odnosi się ono do sądu o jakiejś określonej kompetencji, lecz wiąże się ze specjalnym trybem procedury sądowej. Sądy przysięgłych i podstawowe reguły postępowania w tym trybie powstały w Anglii, a według wzorów angielskich rozwijały się również w koloniach brytyjskich, jak np. w tych, z których powstały Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

W okresie Oświecenia, tam gdzie panowały jeszcze ustroje feudalno - absolutne, dostrzeżono w instytucji sądów przysięgłych środek zapobiegający samowoli sędziowskiej i rękojmię swobód obywatelskich. Postulaty wprowadzenia ław przysięgłych wysuwali humanitaryści, zrealizował je Wielka Rewolucja Francuska, w czasie której wprowadzono sądy przysięgłych. Ta recepcja wzorów angielskich rozszerzyła się – głównie do połowy XIX w. – na inne kraje europejskie. W Niemczech i Austrii zaczęto je wprowadzać w okresie Wiosny Ludów, a ostatecznie usankcjonowały ją kodeksy postępowania karnego w 1873r. (Austria) i w 1877r. (Niemcy). Również w Rosji wprowadzono je (1864r.) dla niektórych ciężkich przestępstw.

Postępowanie przed przysięgłymi, tj. przed przedstawicielami społeczeństwa nie będącymi fachowymi prawnikami, różniło się (i nadal różni) w poszczególnych państwach. W klasycznym, tj. angielskim, systemie ław przysięgłych działają dwie ławy: oskarżająca i orzekająca. W kontynentalnych krajach europejskich – za wzorem napoleońskim – wprowadzono tylko ławę orzekającą. Istnieje też różnica tej treści, że w systemie angielskim ława orzekająca decyduje jednomyślnie tylko o winie (o wymiarze kary sędzia zawodowy), natomiast w innych krajach europejskich (np. Francja) werdykt ławy orzekającej zapada większością głosów, przy czym ława decyduje także – wraz z sędzią – o karze (ściślejsza współpraca z sędzią zawodowym). W niektórych państwach (np. Niemcy od 1877r.) obok ławy przysięgłych, działającej w przypadku cięższych przestępstw, wprowadzono także dla spraw lżejszych postępowanie z udziałem ławników, zasiadających i sądzących wraz z sędzią – fachowcem.

Ustalił się różny zakres rzeczowy spraw karnych, w których może się toczyć postępowanie przed przysięgłymi. Najszerszy jest w państwach anglosaskich (w Stanach Zjednoczonych konstytucja gwarantuje udział przysięgłych w procesie karnym). Dla ścisłości należy dodać, że w państwach anglosaskich lawy przysięgłych biorą też udział w postępowaniu cywilnym. W czasach najnowszych zarysowała się jednak tendencja do ograniczania udziału przysięgłych w procesie cywilnym. Na przykład w Anglii (od 1933r.) przewiduje się postępowanie z udziałem przysięgłych tylko w sprawach cywilnych pewnego typu (m.in. uwiedzenie lub niedotrzymanie obietnicy małżeństwa).

Bibliografia:

Udział czynnika społecznego w orzekaniu w perspektywie historyczno-prawnoporównawczej