122. Proces mieszany w postępowaniu karnym okresu kapitalizmu

Proces mieszany jest to rodzaj procesu karnego, stanowiący swoiste połączenie elementów procesu inkwizycyjnego i skargowego.

W ciągu XIX w. dokonały się doniosłe zmiany w prawie karnym procesowym. Niehumanitarny proces inkwizycyjny, poddany ostrej krytyce przez oświeceniowy kierunek postępowo-humanitarny, zaczął ustępować miejsca nowemu rodzajowi postępowania w sprawach karnych, nazywanemu procesem mieszanym.

Wprowadzenie tego procesu zawdzięczamy kodeksom francuskim z okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789-1799) i Kodeksowi Napoleona. Największą rolę w upowszechnianiu procesu mieszanego odegrał francuski kodeks postępowania karnego (procedury karnej) (1808r.), na którym wzorowały się ustawodawstwa innych państw.

W państwach reakcyjnych, gdzie zachowały się przez dłuższy czas rządy absolutne, likwidacja procesu inkwizycyjnego nastąpiła dopiero w drugiej połowie XIX w.

W Niemczech zmierzch tego procesu zaczął się od Wiosny Ludów, a w pełni do jego likwidacji przyczyniło się wydanie jednolitego (dla całych Niemiec) niemieckiego kodeksu procedury karnej (1877r.)

W Rosji zerwano z postępowaniem inkwizycyjnym od czasu wydania rosyjskiego kodeksu postępowania karnego (1864r.)

W Austrii, gdzie w połowie XIX w. wahano się między utrzymaniem procesu inkwizycyjnego a jego likwidacją – zerwano ostatecznie z zasadą inkwizycji, wydając nowy austriacki kodeks postępowania karnego (1873r.)

Procedura była wewnętrznie niespójna: zmiany kodeksu w XIX wieku szły w kierunku złagodzenia różnic między obiema fazami procesu, zwłaszcza przez nadanie postępowaniu wstępnemu pewnych cech skargowości. Niezależnie od niedoskonałości procedury napoleońskiej, wprowadzony przez nią proces stał się panującym typem procesu karnego na kontynencie europejskim.

Element inkwizycyjny przejawiał się w tym, że przestępstwa (z nielicznymi wyjątkami) ścigane były z urzędu, niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego, oraz w tym, że postępowanie przygotowawcze (dochodzenie wstępne, śledztwo) prowadzone były przez organa państwowe (prokuratura, policja pod nadzorem prokuratury).

Element skargowy wyrażał się natomiast w tym, że sąd mógł wszcząć rozprawę jedynie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot, inny niż sąd. Był nim (poza nielicznymi wypadkami, dla których przewidziano skargę prywatną) oskarżyciel publiczny, tj. prokurator.

Idea procesu mieszanego wychodziła z założenia ścisłego odróżnienia dwóch faz procesu: postępowania wstępnego i postępowania głównego.

1. Postępowanie wstępne odbywało się w trybie procesu inkwizycyjnego: było tajne, pisemne, prowadzone bez udziału obrońcy: rozdzielenie funkcji między prokuratora (inicjatywa i czynności ścigania) oraz sędziego śledczego (prowadzenie wstępnego śledztwa).

2. Postępowanie główne (faza sądzenia) toczyło się w trybie procesu skargowego, tj. na zasadach wolnej rozprawy, tj. sporności (kontradyktoryjności) (co powodowało, że oskarżony, przynajmniej formalnie, stawał się stroną równą prokuratorowi), jawności, ustności, swobodnej oceny dowodów przez sędziego.

Sądy przy rozstrzyganiu spraw karnych kierowały się zasadą domniemania niewinności oskarżonego i zasadą in dubio pro reo (w razie wątpliwości należy orzec na korzyść oskarżonego), co też poprawiało jego pozycję w procesie.